مقدمه: اشتباه کردن بخشی از یادگیری است
در مسیر رشد کودک، اشتباه کردن نه‌تنها اجتناب‌ناپذیر است، بلکه ضروری است. از ریختن لیوان آب گرفته تا شکستن اسباب‌بازی یا حتی گفتن یک جمله‌ی نادرست در جمع، اشتباهات بخشی از یادگیری کودک هستند. اما نحوه‌ی واکنش ما، به عنوان والد یا مربی، نقشی تعیین‌کننده در رشد شخصیت، اعتماد به نفس و مسئولیت‌پذیری کودک دارد.
در این مقاله، به این سؤال مهم پاسخ می‌دهیم:
وقتی کودکمان رفتار نامناسبی نشان می‌دهد، بهتر هست چه کاری انجام دهیم؟
رفتار نامناسب در کودکی یعنی چه؟
برای کودکان ۳ تا ۶ ساله، نشان دادن رفتارهای نامناسب ممکن است به شکل‌های ساده و روزمره بروز کند:
- نقاشی روی دیوار
- گفتن حرف نامناسب
- پنهان کردن کاری که کرده‌اند
- جیغ زدن یا واکنش هیجانی شدید
این رفتارها گاه کودکانه و گاه چالش‌برانگیز هستند. اما همه آن‌ها فرصتی طلایی برای یادگیری رفتار مناسب، درک مسئولیت و تقویت شخصیت کودک‌اند، اگر والدین بدانند چگونه متناسب با موقعیت برخورد کنند.
چرا واکنش ما به رفتار نامناسب کودک مهم است؟
کودکان در حال ساختن تصویر ذهنی از خودشان هستند:
«آیا من خوبم؟ آیا حتی وقتی رفتار نامناسبی انجام می‌دهم، ارزشمند هستم؟»
اگر هر رفتار نامناسب کودک با سرزنش، فریاد یا خجالت‌زده شدن همراه باشد، کودک ممکن است یاد بگیرد:
- باید اشتباهاتم را پنهان کنم.
- من بد هستم، نه فقط کارم!
- از امتحان کردن کارهای جدید، بترسم.
- ارزشمندی من وابسته به بی‌نقص بودن است.
در مقابل، اگر والدین به رفتار نامناسب کودک به‌عنوان یک موقعیت یادگیری نگاه کنند، کودک یاد می‌گیرد:
- اشتباه کردن طبیعی است.
- من می‌توانم رفتارم را اصلاح کنم.
- مسئولیت رفتارم را بپذیرم و رشد کنم.
رفتار نامناسب کودک را از خود کودک جدا کنید!
در تربیت سالم کودک، مهم‌ترین اصل این است:
کودک بد نیست؛ رفتارش نیاز به تسهیل‌گری و بهبود دارد. پس به جای گفتن «چقدر بدی!» یا «چرا این‌کارو کردی؟»، بهتر است بگوییم:
- «این کاری که کردی مناسب نبود.》
- «هرکسی ممکنه اشتباه بکنه، بیا با هم فکر کنیم چیکار میتونیم انجام بدیم؟»
مراحل برخورد درست با رفتار نامناسب کودک
۱. ابتدا آرام بمانید.
ممکن است از دیدن کار کودک ناراحت یا خشمگین شوید. اما در این لحظه، کنترل احساسات خودتان مهم‌تر از تربیت کودک است. نفس عمیق بکشید، چند ثانیه مکث کنید، و بعد وارد گفت‌وگو شوید.
۲. موقعیت را بررسی کنید، نه فقط نتیجه را
درک کنید چرا کودک این کار را کرده. آیا کنجکاو بوده؟ آیا تقلید کرده؟ آیا ناراحت یا خسته بوده؟
● مثال:
کودک ۵ ساله‌ای که روی دیوار نقاشی کرده، ممکن است قصد خراب‌کاری نداشته باشد، بلکه فقط ابزار مناسب نداشته یا فکر کرده است، میتواند روی دیوار هم نقاشی بکشد.
۳. با کودک گفت‌وگو کنید، نه بازجویی!
به جای «چرا این‌کارو کردی؟» بپرسید:
«چی شد که این کار رو انجام دادی؟»
«موقع انجام این کار چه حسی داشتی؟»
«فکر می‌کنی چه راه بهتری وجود داشت؟»
«الآن می‌خوای چیکار کنی؟»
۴. کمکش کنید پیامد اشتباه را ببیند، نه اینکه تحقیر شود.
مثلاً اگر لیوانی شکسته، کودک را مجبور نکنید گریه کند، بلکه:
اجازه بدهید با کمک شما، تکه‌ها را جمع کند (در حد امن)
بعد بگویید: «ببین، لیوانی که شکسته دیگه قابل استفاده نیست. ولی حالا یاد گرفتیم که موقع برداشتنش باید دقت کنیم.»
۵. راه‌حل پیدا کنید، نه فقط سرزنش.
اگر کودک اسباب‌بازی دوستش را خراب کرده، بپرسید:
«چطور میتونیم این‌کار رو جبران کنیم؟»
«دوست داری با هم برایش نقاشی بکشیم و عذرخواهی کنیم؟»
چالش‌های رایج والدین هنگام برخورد با رفتار نامناسب کودک:
رفتار نامناسب نتیجه منفی روی کودک:
- فریاد زدن ایجاد ترس، پنهان‌کاری
- مقایسه با دیگران کاهش عزت نفس
- تهدید یا تنبیه فیزیکی تقویت
- خشونت یا انزوای کودک
- گفتن «تو همیشه این‌کاره‌ای!»
- ایجاد تصویر ذهنی منفی در کودک از خودش
چه رفتارهایی به بهبود رفتار کودک کمک می‌کنند؟
✅ الگوی مناسبی باشید:
وقتی خودتان رفتار نامناسبی انجام می‌دهید، بگویید: «اشتباه کردم. دفعه بعد دقت بیشتری می‌کنم.»
✅ اشتباهات را فرصت رشد ببینید:
به کودک بگویید: «همه ممکن هست کار نامناسبی انجام دهند، مهم این هست که یاد بگیریم و رفتار بهتری انجام دهیم.»
✅ تشویق به مسئولیت‌پذیری:
مثلاً بپرسید: «الآن چه کاری می‌تونی بکنی که اوضاع بهتر شه؟»
✅ فرصت جبران بدهید:
نه با تنبیه، بلکه با مشارکت در درست کردن شرایط. این کار حس کنترل و اعتماد به نفس کودک را بالا می‌برد.
بدون دیدگاه