کودکان مسئولیت پذیر را بر اساس توقعاتی که از آنها داریم تعریف می‌کنیم. ما انتظار داریم که کودکان در دو زمینه خوب عمل کنند:
- انجام وظایف شخصی
- کمک به آرامش خانواده
کودکی که از خودش به‌خوبی مراقبت کند و در کارهای خانه به والدین کمک کند، کودکی مسئولیت پذیر است. نباید توقع داشته باشیم که کودکان مشکلات کاری، مالی، اجتماعی و شخصی ما را درک کنند، زیرا آنها تجربه‌ای در این زمینه‌ها ندارند!
همه ی ما می خواهیم در دنیایی زندگی کنیم که مردم یاد گرفته اند مسئولیت پذیر باشند، دنیایی که در آن مردم از مسئولیت های خود به عنوان یک شهروند، شانه خالی نمی کنند. برای داشتن چنین دنیایی، بهتر است از همان ابتدا حس مسئولیت پذیری در کودکان را تقویت کنیم تا در آینده انسان مسئولیت پذیری باشند.
اولین کاری که باید انجام دهیم این است که مسئولیت را نه به عنوان یک بار بلکه به عنوان یک لذت برای کودکتان تعریف کنیم.
همه‌ی بچه‌ها خود را به عنوان فردی مسئولیت‌پذیر و قدرتمند می‌بینند و فکر می‌کنند توانایی انجام هرکاری را دارند.
آنها برای داشتن اعتمادبه‌نفس و برای معنی دادن به زندگیشان، به این اطمینان نیاز دارند. کودکان نمی‌خواهند فقط نازپرورده باشند و نباید اینطور باشند آنها هم مانند ما نیاز دارند که احساس کنند برای دنیا مهم هستند و کارهایشان تأثیر مثبتی بر روی دنیا می‌گذارد.
پس نیازی نیست کاری کنید که فرزندتان با مسئولیت پذیری کارهایش را انجام بدهد، فقط کافی است به او یاد بدهید این قدرت را دارد که تأثیر مثبتی روی دنیا بگذارد.
اگر به کودکتان کمک کنید که کنترل زندگی خودش را به عهده بگیرد و هرجا لازم بود او را تشویق کنید که مهارت‌های جدیدی یاد بگیرد، آن وقت کودکتان خودش می‌خواهد مسئولیت‌های جدید را بپذیرد. به جای اینکه از او انتظار مسئولیت‌پذیری داشته باشید، باید او را تشویق کنید خودش مسئولیت‌های جدید را بپذیرد. این تغییر آهسته و با صبوری و همکاری اتفاق می‌افتد.
چگونه به مسئولیت پذیری کودکان کمک کنیم؟
کارهای کوچک به او بسپارید: وقتی کودکان انجام کارهای ساده را به عهده می گیرند، این احساس را دارند که در انجام کاری مفید برای خانواده مشارکت می کنند.
بگذارید آنچه می خواهند را به دست بیاورند: اگر کودک تان یک هدیه گران قیمت می خواهد بهترین کار این است که از او بخواهید نیمی از پول آن هدیه را خودش به دست آورد و به آن ها کمک کنید از مهارت هایشان استفاده کنند و یا به طور مثال از پول توجیبی های خود می تواند استفاده کند.
به کودکان یاد دهید اشتباهاتشان را بپذیرند: اگر کودکانتان کار اشتباهی انجام داد نه آنها را بترسانید و نه خیلی ساده از کنار آن بگذرید. قبول اشتباه یکی از بهترین راهکارها در زندگی است. این باعث می شود آن ها یاد بگیرند در قبال کارهایشان مسئول باشند.
یادگیری مراقبت از اشیا شخصی کودک حس مسئولیت پذیری را در او گسترش می دهد اگر می خواهید فرزندتان پس از یک فعالیت میز را تمیز کند، او را آگاه کنید که اگر می خواهد فردا با مداد رنگی و قیچی خود بازی کند ، باید میز را تمیز کند.
اگر این کار را انجام نداد حرف خود را عملی کنید و وسایل را جمع کنید هرچه بیشتر قوانین را اجرا کنید، بیشتر احتمال دارد که بدون خواستن، میز را تمیز کند یا حداقل بدون آنکه بیش از حد نگران باشید.
هنگامی که از کودک پنج ساله خود می خواهید تا تخت خود را مرتب کند، ممکن است هنوز کار دشواری برای او باشد از او انتقاد نکنید یک کار ساده تر را در نظر بگیرید. دفعه بعد که تخت خودتان را مرتب می کنید، به او نحوه کار را نشان دهید و با همدیگر انجام دهید.
برای تربیت کودک مسئولیت پذیر از کودکی شروع کنید شما نمی توانید به طور ناگهانی مسئولیت را به یک نوجوان محول کنید و انتظار داشته باشید او از نحوه پیروی از آن مطلع باشد.
روش ایجاد مسئولیت پذیری در کودکان
۱–کودک باید یاد بگیرد خودش وسایل هایش را جمع کند.
در ابتدا با مهربانی به فرزندتان کمک کنید تا کارهایش را انجام بدهد، او در نهایت یاد می گیرد خودش به تنهایی از پس آنها بربیاید. اگر با مهربانی و خوشرویی به بچه ها کمک کنید، مسئولیت هایشان را زودتر یاد می گیرند.
پس به خاطر کثیف کاری ها ناراحت نشوید. با مهربانی بگوییم اشکالی ندارد من کمکت می کنم وقتی کودک پیش دبستانی شما کفش هایش را سر راه رها می کند، کفش ها را به دست او بدهید و از او بخواهید آن ها را سر جایشان بگذارد، با مهربانی و روی خوش به او بگویید: همیشه وسایلمون رو سر جاش میذاریم .
۲–به بچه ها فرصت بدهید به دیگران کمک کنند.
همه ی بچه ها همیشه به روش های مختلف به ما کمک می کنند. این روش ها را پیدا کنید و درمورد آنها نظر بدهید. مثلا وقتی فرزندتان در حال انجام فعالیت است، با برادر کوچکترش مهربان است و… به این کارهایش توجه کنید.
به هر رفتاری که توجه کنید، همان رفتار رشد می کند و تقویت می شود.
البته نمی توانید انتظار داشته باشید یک شبه رفتار کودکتان عوض شود و درکارها به شما کمک کند. بهتر است با توجه به سن کودک، کم کم مسئولیت های او را افزایش بدهید.
از کودک نوپایتان بخواهید دستمال ها را روی میز بگذارد،کودک سه ساله می تواند بشقاب ها را روی میز بگذارد، چهارساله ها می توانند جوراب ها را جفت کنند، پنج ساله ها می توانند تخت خواب شان را مرتب کنند، شش ساله ها می توانند میز را جمع کنند، هفت ساله ها گل ها را آب می دهند و هشت ساله ها می توانند لباس ها را تا کنند.
3. به یاد داشته باشید بچه‌ها معمولا دل‌شان نمی‌خواهد کارهای خانه را انجام بدهند
کاری کنید موقع انجام کار به او خوش بگذرد. هرقدر که لازم است او را تشویق کنید و به او کمک کنید. شاید لازم باشد چند بار کنارش بنشینید و روش انجام کارها را به او یاد بدهید. باید بدانید که این کمک‌کردن خیلی سخت‌تر از آن است که خودِ کار را انجام بدهید. به خودتان یادآوری کنید که انجام این کارها لذت‌بخش هستند، این دیدگاه را به کودکتان هم یاد بدهید و در نهایت، اجازه بدهید او هم لذت تمام‌کردن کار را تجربه کند. بالاخره روزی می‌تواند کارها را به تنهایی انجام بدهد. اگر از کارش لذت ببرد، این روز خیلی سریع‌تر خواهد رسید.
۴. به کودک اجازه بدهید «خودش کارها را انجام بدهد»، شما فقط کمک کنید
کودکان نوپا خیلی دل‌شان می‌خواهد با دنیای فیزیکی اطراف‌شان آشنا شوند. وقتی ما به آنها کمک می‌کنیم، کم‌کم وارد دنیای مسئولیت پذیری می‌شوند. شما می‌خواهید به کودک خود کمک کنید تا لذت کمک‌کردن را درک کند. این خیلی مهم‌تر از این است که کار شما بهتر و سریع‌تر پیش برود. به‌یاد داشته باشید که وقتی با کودک خود ارتباط برقرار می‌کنید، او هم تشویق می‌شود که بیشتر کمک کند.
۵. به فرزندتان دستور ندهید، از او بخواهید خودش فکر کند
مثلا اگر بچه اولِ صبح خوابش می‌آید یا حوصله ندارد، سر او داد نزنید که زودباش دندونات رو مسواک بزن! کیفت رو آماده کردی؟ و…، در عوض از او بپرسید: حالا باید چیکار کنی تا آماده شی بری مدرسه؟ هدف این است که کاری کنید کودک روی مسئولیت‌های خود تمرکز کند، هر روز صبح این کارها را تکرار کند تا بالاخره یاد بگیرد کارهایش را خودش انجام بدهد.
۶. یک برنامه‌ی روزانه به او بدهید
برنامه‌ریزی در زندگی کودکان بسیار اساسی است، یکی از مهم‌ترین دلایلش هم این است که به آنها فرصت‌های زیادی می‌دهد تا بتوانند خودشان را مدیریت کنند. ابتدا، برنامه‌ی زمان خواب و جمع کردن اسباب‌بازی‌ها و آماده شدن در صبح را به آنها یاد بدهید. بعد از آن می‌توانند عادات درس خواندن و نظافت شخصی را به‌درستی یاد بگیرند. در نهایت مهارت‌های اولیه‌ی زندگی را از طریق تکرار کارهای خانه مانند شستن لباس‌ها و آماده کردن یک غذای ساده، یاد می‌گیرند.
۷. به کودک خود یاد بدهید برای ارتباط با دیگران احساس مسئولیت کند
وقتی دختر شما احساسات برادر کوچک خود را جریحه‌دار می‌کند، او را مجبور به عذرخواهی نکنید. در این‌صورت عذرخواهی او واقعی نخواهد بود و به برادرش هم کمکی نمی‌کند. در عوض به احساسات دختر خود گوش بدهید و به او کمک کنید از احساسات پیچیده‌ی خود سر در بیاورد، مخصوصا احساساتی که باعث شده‌اند با برادر خود پرخاشگری کند. بعد از آن، وقتی که حالش بهتر شد، از او بپرسید چه کاری می‌تواند بکند که رابطه‌ی خود را با برادرش بهتر کند. شاید آماده‌ی عذرخواهی باشد. ولی شاید هم با عذرخواهی احساس کند غرورش شکسته می‌شود و ترجیح بدهد به جای آن یک داستان برای برادرش بخواند، به او کمک کند میز را بچیند یا او را محکم بغل کند. این به کودکان یاد می‌دهد که رفتارشان با دیگران می‌تواند عواقبی داشته باشد. آنها وظیفه دارند که اگر خراب‌کاری کردند، خودشان آن را درست کنند. ولی چون شما او را مجبور نکرده‌اید، باید خودش انتخاب کند که اشتباهش را جبران کند، این باعث می‌شود احساس بهتری پیدا کند و در نهایت باعث می‌شود بخواهد دوباره این کار را تکرار کند.
۸. کودک خود را تشویق کنید در جبران خسارتی که زده کمک کند
اگر کودک شما کتابی که به امانت گرفته بود یا موبایلش را گم کرد، با توپ شیشه‌ی پنجره را شکست یا اسباب‌بازی دوستش را خراب کرد، بهتر است با پول ماهیانه‌اش این خسارت‌ها را جبران کند. آن‌وقت خیلی بعید خواهد بود که این کارها را تکرار کند.
۹. در نجات دادن کودک خود از یک شرایط سخت، خیلی عجله نکنید
برای حل مشکلات او در دسترس باشید، به او کمک کنید احساسات و ترس‌های خود را بشناسد و مطمئن شوید که از مشکلات فرار نمی‌کند. به او اجازه بدهید خودش با مشکلاتش کنار بیاید، حالا چه عذرخواهی کردن باشد چه جبران کردن خسارتی که ایجاد شده است.
۱۰. با مسئولیت پذیری خود، الگوی کودکتان باشید
دلیل کارهایتان را توضیح بدهید:
خیلی سخته که این آشغالا رو تا ماشین حمل کنیم، ولی هیچ سطل آشغالی این اطراف نیست و ما هیچ‌وقت آشغالا رو روی زمین نمی‌ریزیم.
این تابلو یعنی این پارکینگ مختص افراد معلوله، پس نمی‌تونیم اینجا پارک کنیم.
قول‌هایی را که به کودکتان می‌دهید عملی کنید. بهانه نیاورید. اگر شما روی حرف‌تان نایستید، چرا او باید مسئولیت پذیر باشد و به قول‌هایی که به شما می‌دهد عمل کند؟
کودکان نوپا چه مسئولیت‌هایی را می‌توانند به‌عهده بگیرند؟
- مراقبت از خود، با توجه به محدودیت‌های کودک و میزان امنیت او
- تمیز کردن خراب‌کاری‌های خود (مثلا وقتی یک لیوان آب روی میز می‌ریزد، بهتر است با کمک یکدیگر میز را تمیز کنید)
- انتخاب کند چه لباسی بپوشد (با محدودیت فصلی، مناسب بودن لباس و امنیت)
- چقدر غذا بخورد (شما بگویید چه غذایی، کودک تصمیم می‌گیرد چقدر)
- خودش غذایش را بخورد (مگر اینکه درخواستِ کمک کند)
- خودش بگوید چه کتابی برایش بخوانید
- با چه اسباب‌بازی‌هایی بازی کند
- چه اسباب‌بازی‌هایی را به دیگران بدهد (قبل از اینکه دوستانش برسند، بقیه‌ی اسباب‌بازی‌ها را بردارید!)
- کی به دستشویی برود (از او بپرسید: «قبل از اینکه بریم بیرون میخوای بری دستشویی؟» ولی قبل از آن باید بداند چطور بدن خود را چک کند و نشانه‌ها را بشناسد. مگر اینکه بخواهد تا سال‌های سال شما او را به دستشویی ببرید!).
کودکان پیش‌دبستانی (۳ تا ۵ ساله‌ها) چه مسئولیت‌هایی را می‌توانند به عهده بگیرند؟
همه‌ی مواردی که در قسمت بالا ذکر شد و…
- لباس‌هایش را مدیریت کند (انتخاب کردن آنها، از بین موارد انتخابی که شما در اختیارش می‌گذارید. نگهداری و مرتب کردن آنها در دسته‌هایی منظم بر اساس نوع)
- اتاق خودش را مدیریت کند (مثلا خود بچه تصمیم بگیرد چه چیز را به دیوار بچسباند، البته انتخابش باید منطقی باشد. والدین کمک می‌کنند وسایلش را مرتب کند و به او کمک می‌کنند تا همه جا تمیز شود)
- چه بخورد (البته قبل از آن باید دسترسی به غذا‌های ناسالم را محدود کنید)
- چه موقع با چه اسباب‌بازی‌هایی بازی کند
- تصمیم بگیرد به مهمانی‌هایی که دعوت شده است، برود یا نه (البته به جز مهمانی‌های خانوادگی که اجباری هستند)
- تصمیم بگیرد به چه کسی اجازه‌ی وارد شدن به اتاقش را بدهد.
دلایل عدم مسئولیت پذیری کودکان چیست؟
- پدرومادر نه نمی‌گویند
عزیز من! گاهی هم نه بگو. چرا همه چیز باید برای کودکتان مهیا شود. شما والدین گرامی این کارتان نشانه دوست داشتنتان نیست. شما دارید کودکی ضعیف تربیت می کنید که همه چیزش باید دم دستش باشد. اگر نباشد یا گریه می کند یا انقدر لوس می شود که خودتان هم تحمل اخلاق هایش را نخواهید داشت. اجازه دهید خودش بعضی از چیزهایی که می خواهد به دست بیاورد. اجازه دهید تلاش کند.
بعضی از والدین هم فکر می کنند در همه جا باید حامی و محافظ کودک خود باشند. در این صورت قطعا کودکشان فردی ضعیف و وابسته تربیت می شود.
- می ترسد مسئولیتی قبول کند
یکی از دلایل عدم مسئولیت کودکان ترس از پذیرش آن است. کودک احساس می کند اگر نتواند کاری که از او خواسته شده را درست انجام دهد مورد شماتت قرار می گیرد و این فاجعه است. راه حل چیست؟ سعی کنید با لحن خوب و محبت آمیز از کودک درخواست کنید. به او بگویید مهم نیست تو تلاشت را بکن. اگر نتوانستی انجام دهی مشکلی ندارد و کسی تو را مقصر نمی داند.
- با عدم پذیرش مسئولیت از خود محافظت می کند
کودک سعی می کند از خود محافظت کند. به همین دلیل تا آنجا که ممکن است مسئولیت قبول نمی کند تا خود را از آسیب در امان نگاه دارد.
فواید آموزش مسئولیت پذیری به کودکان
آموزش مسئولیت پذیری به کودکان هم برای الانِ آنها خوب است و هم برای آینده‌شان.
بعضی از فواید آموزش مسئولیت پذیری به بچه ها این‌ها هستند:
- افزایش عزت‌نفس: کودکانی که مرتباً در کارهای خانه مشارکت می‌کنند، عزت‌نفس بیشتری دارند. زمانی که کودک خودش را وقف خانواده می‌کند و مثلا ظرف‌ها را می‌شوید، احساس خوبی پیدا می‌کند.
- بهبود مهارت کار گروهی: اغلب اوقات بچه‌هایی که گوشه‌ای از وظایف خانواده بر دوش آنها است، احساس تعلق‌خاطر بیشتری نسبت به آن دارند و درک بهتری از هویت خود پیدا می‌کنند. زمانی که تمام اعضای خانواده در کنار هم برای کاری مثل مرتب کردن حیاط تلاش می‌کنند، پیوند میانشان قوی‌تر می‌شود.
- یادگیری مهارت‌های زندگی: انجام کارهای خانه به بچه‌ها کمک می‌کند تا مهارت‌های زندگی را یاد بگیرند. طبیعتاً کارهایی مثل جمع کردن رخت‌چرک‌ها را در مهدکودک و مدرسه یادشان نمی‌دهند؛ آنها را باید در خانه فرا گرفت.
- مراقبت بهتر از اموال خود: کودکانی که مسئولیتی به آنها سپرده می‌شود اغلب یاد می‌گیرند که باید از اموال و وسایل‌شان به‌خوبی مراقبت کنند. آن‌های همچنین بیشتر حواس‌شان به بی‌نظمی و ریخت‌وپاش‌هایشان خواهد بود، اگر بخشی از تمیزکاری خانه روی دوش آنها باشد.
- توانایی دنبال کردن دستورالعمل‌ها: سپردن کارهای خانه راه بسیار خوبی است تا به بچه‌ها آموزش دهیم که چطور باید دستورالعمل‌ها را دنبال کنند. از کارهای ساده شروع کنید و بعد به سراغ کارهای پیچیده‌تر بروید که باید در چند مرحله انجام شوند.
بدون دیدگاه